Mindset zwycięzców

Mindset to popularne hasło, które zyskuje na znaczeniu gdy pracujemy z motywacją podopiecznego. Nie jest tajemnicą, że brak odpowiedniego psychologicznego stosunku do pracy nad swoim fizycznym i ruchowym rozwojem przekreśla długofalowe efekty ćwiczeń lub sportowej praktyki.

W dobie rozwoju osobistego, coraz większa ilość osób aktywnych fizycznie i sportowców poszukuje odpowiedniej mentalnej orientacji: „czegoś” co w naszych najśmielszych fantazjach charakteryzuje właśnie zwycięzców. Czym jest to coś i czy rzeczywiście to tak ważne wiedzieć „kim się jest”, żyć w harmonii z otoczeniem i mieć pasje – sięgające daleko poza rozwój fizyczny? Zobaczmy co na ten temat mówi aktualna neuronauka.

NAUCZANIE MOTORYCZNE

Nauczanie motoryczne (ang. Motor Learning) jest dość młodą dziedziną, która w dużym stopniu posiłkuje się odkryciami współczesnej psychologii [1]. W pierwszej kolejności tłumaczy, że doskonalenie danej umiejętności (ruchowej) wymaga żmudnych roboczo-godzin spędzonych na siłowni, boisku lub bieżni [2]. Powtórzenia są matką umiejętności (oczywiście dopóki dana umiejętność jest zawarta w powtórzeniach). Reguła ta zawiera w sobie abstrakcyjną liczbę 10,000 godzin praktyki [3], które sprawiają, że dany skill (umiejętność) staje się autonomiczny (podświadomy), adaptabilny (elastyczny), rezylientny (odporny) i oczywiście maksymalnie wydajny (zbliżony do ideału) [4].

Współcześnie wiemy, że liczba ta jest mitem, że człowiek potrafi dochodzić do ekspertyzy w danej dziedzinie o wiele wcześniej. Wydawać się może, że to proste – wystarczy powtarzać i już. Jednak droga do uwewnętrznienia sportowego talentu naznaczona jest wieloma pułapkami. Do najważniejszych czynników przyspieszających (lub hamujących) naukę motoruchową zaliczamy ➀ rolę autorytetu (trenera), ➁ wytrwałość sportowca i ➂ wzajemną relację uczeń-nauczyciel. Zacznijmy od trenera, który jest coachem, nauczycielem, a także przewodnikiem. Jego mentalność jest wyraźną determinantą sukcesu [5].

ROLA AUTORYTETU

Dobry trener ceni sobie minimalną ilość wskazówek technicznych [6]. Oznacza to, że wspiera autonomię podopiecznego lub drużyny. Innymi słowy, nie jest uzależniający, autorytarny i myśli w „holistycznych” kategoriach [7]. To romantyczne (i czasami błędnie rozumiane) stwierdzenie pochodzi z angielskiego „whole” i wyraża „całość ważniejszą niż suma poszczególnych części” [8]. Podopieczny jest nieodłączną częścią procesu rozwojowego (trening jest właśnie takim procesem), tak samo jak zespół jest zbiorem integralnych części „wyższego porządku”, które czynią drużynę unikalnym dynamicznym zjawiskiem.

Zadaniem coacha jest dawanie feedbacku. Ten obszerny temat ograniczmy do pozytywnie zabarwionych informacji zwrotnych, bowiem to pozytywny feedback jest najlepszym „akceleratorem” nauki i „wzmacniaczem” zaufania [9]. W podejściu amerykańskim (AA) przybiera najczęściej postać „chwalenia na kredyt” [10], co jest deficytem naszego rodzimego (polskiego) podejścia do nauczania. Jako ofiary tradycyjnego wychowania myślimy często, że „na szacunek trenera należy zasłużyć” (w domyśle – dobrymi uczynkami). W nastawieniu tym brakuje miejsca na błędy, wszystko powinno być obsesyjnie idealne, zgodnie z krytyką: „Dostałeś czwórkę? Dlaczego nie piątkę?”. Niech każdy trener, instruktor czy nauczyciel WF-u raz na zawsze zapamięta, że nadmiarowy feedback (overcoaching) i obsesja ideału w długiej perspektywie czasu po prostu się nie opłacają! [11]

Aktualne badania pokazują, że akceptacja błędów (kompensacji) na drodze do sportowego sukcesu zwiększa motywację podopiecznego oraz sprawia, że (z czasem) staje się bardziej samodzielny w rozwiązywaniu różnorodnych problemów [12]. Nazywamy to nauką opartą na odkryciach (ang. Discovery-Based Learning) [13], która stymuluje samoregulację i retencję – zjawisko trwałego neurozapisu danej umiejętności w układzie nerwowym [14].

Podsumowując – klienta nie prowadzimy tak jakbyśmy „prowadzili dziecko za rączkę”. Autonomia trener-podopieczny jest kluczowa. Pamiętajmy też, że jako Polacy jesteśmy (niestety) bardziej responsywni na negatywną krytykę, gdyż zbyt humanistyczne nastawienie bywa dla nas podejrzane (podświadomie możemy traktować „dobrą wolę” jako „słabość”) [10]. Jeśli jednak zdecydujemy się na negatywne motywowanie, to „korygujmy ruch klienta tak, by nie stracił zaufania do swoich zdolności” [15]. Samospełniające się przepowiednie pt. „to nie ma sensu” lub „to się nigdy nie uda” odbierają nadzieję nawet najbardziej utalentowanym jednostkom.

SZTUKA COACHINGU

Mindset determinuje nasze zdolności do nauki – nie tylko motorycznej, lecz ogólnie nauki jako zjawiska nabywania wiedzy i jej długofalowego zapamiętywania [16]. Nauka jest sprawą poznawczą (kognitywną), lecz rozumiana w aspekcie sportowym – również behawioralną. Nauka motoryczna z kolei zakłada zmianę zachowania przez np. optymalizację i zwiększenie wydajności (performance) przyswajanego ruchu [17]. Dlatego mindset dotyczy nie tylko trenera, lecz również sportowca. Ich wzajemne nastawienie mentalne kształtuje końcowy efekt (sukces lub porażkę) – uzależniony od dostępnych danych i zdobywanej w toku nauki wiedzy [18].

Wymienione czynniki są krytycznymi elementami układanki, które należy zręcznie połączyć w „holistyczną” całość. Monitorowanie danych (np. obciążeń) pełni ważne zadanie motywacyjne (widzi się, że „coś” jest osiągane), lecz może dawać iluzję „kontrolowania” przebiegu rozwojowego w oparciu o izolowane parametry ruchu (ang. Information Bias) [19].

Wiedza to inaczej informacje zwrotne, które powinny „rozjaśniać” wewnętrzne (skazane na subiektywizm) doświadczenie obu uczestników aktu nauki – trenera i performera. W tym celu stosuje się wskazówki rozszerzające (ang. Augmented Feedback) oparte o ➀ wiedzę o wydajności (ang. Knowledge of Performance, KP) i ➁ wiedzę o rezultatach (ang. Knowledge of Results, KR) [20]. Należące do feedbacku zewnętrznego KR i KP stanowią swoistą „miksturę” sztuki nauczania (coachingu), która czyni sportowca odpowiednio zdolnym (coachabilnym) do przyswojenia przekazywanej wiedzy. Umożliwia to wejście w podświadomą fazę automatyzacji i przenoszenia (transferu) na życie lub sport. Aktualna wiedza w zakresie długofalowego nabywania umiejętności (ang. Skill Aquisition Perspective) nie potrafi jeszcze jednak dokładnie wyjaśnić, który rodzaj wiedzy (KP czy KR) jest lepszym rodzajem nauczania [21]. Zręczny coach czerpie z obu rodzajów wiedzy, jednak bliższa filozofii BODYWORK® jest wiedza KR ze względu na swoje bardziej ekologiczne i samoregulujące działanie na sportowca. Jakkolwiek pozytywny i stosowny będzie to feedback, osoba nie rozwinie swojego talentu, jeśli zabraknie jej żelaznej konsekwencji.

WYTRWAŁOŚĆ SPORTOWCA

Wysiłek w sportowej praktyce daje długofalowe efekty gdy spotykają się następujące warunki tj. ➀ pasja, ➁ wytrwałość i wspomniana już ➂ samoregulacja [19]. Osoby obdarzone talentem dysponują wewnętrzną motywacją do pogoni za mistrzostwem w dziedzinach, które są ich pasją”. Skupmy się ponownie na autonomii i samoregulacji. Nauka wymaga stabilności mentalnej, dzięki której osoba jest w stanie czerpać maksymalnie dużo ze swego potencjału i szybko się uczyć [22].

Czynnikami, dodatkowo przyspieszającymi proces nabywania umiejętności, są świadomość, inteligencja i koncentracja – będące pochodnymi wykształcenia i różnych ekonomiczno-społecznych uwarunkowań. Rozkojarzony i chwiejny emocjonalnie sportowiec będzie jak „flaga na wietrze”. Mistrzostwo wymaga nadludzkiej odporności psychicznej i rozumienia swoich mocnych i słabych stron.

Wyrazem nadzwyczajnych zdolności do nauki jest poszukiwanie strategii poprawy kluczowych deficytów. Mentalność, która nie boi się spoglądać wgłąb siebie, akceptuje aktualny stan rzeczy i dysponuje cnotą wewnętrznej uczciwości [23]. Niewielu sportowców jest odważnych na tyle, by integrować swoje wady ze świadomością, poznawać je i przekształcać w dalekosiężne rezultaty (zwycięstwa). Transformacje tego typu zyskują na sile gdy zachodzą w przyjaznym środowisku nauki, które uprawomacnia podopiecznego do całkowitej samodzielności [24].

Droga na podium jest jednak drogą krętą, z której łatwo można zboczyć. Wytrwałość (ang. Grit) wymaga pewności w obszarze dwóch krytycznych pytań jakimi są – „po co to robię” oraz „kim jestem”. Rozwiązanie wewnętrznego „why” nadaje sens wysiłkowi, który „przezwycięża ból i wyrzeczenia”. Odpowiedź na pytanie „kim jestem” (jako sportowiec) nie dotyczy jednak tylko wymiaru rywalizacji – sięga o wiele dalej, bo aż do aspektu społecznego. W chwili kiedy „sportowiec zrzuca z siebie brudne ciuchy w szatni i zostawia za sobą brzemię walki” staje się tym „kim jest” jako człowiek. Aktualna wiedza psychospołeczna wyraźnie pokazuje, że osoby będące w kryzysie tożsamości są w mniejszym stopniu zdolne do krytycznego myślenia i bardziej podatne na negatywny wpływ innych [25].

Kolejnym znakiem naszych czasów jest pogłębiający się kryzys relacji, prowadzący czasem do wyboru nierozwojowego i powierzchownego otoczenia, uwikłanego w różnorodne społeczne zmowy (koluzje). Jednym z mistrzów naszych czasów, który zebrał je w przystępnej formie, jest Phil Jackson – najbardziej utytułowany trener koszykówki NBA w historii [16]. Poniższe przykłady wzbogacone zostały o nasze zrozumienie i doświadczenie, wynikające z codziennej pracy w Centrum BODYWORK®. Zobaczmy zatem czym jest mindset, który jest lub nie jest zwycięski?

RODZAJE MINDSETÓW

1. Mindset gangsterski –  nastawienie nienawistne, które przekreśla ogólne zdolności do nauki. Osoby zamknięte w najniższym kręgu przestępców nie potrafią na ogół myśleć w kategoriach rozwoju i są całkowicie ubezwłasnowolnione. Charakteryzuje je negowanie rzeczywistości, zła wola i kolektywne myślenie, że „życie nie ma sensu”, przemoc oraz zachowania destrukcyjne tj. używki czy hazard. W praktyce ruchowej dotyczy najczęściej „sportowców” walk ulicznych, a specjalistami regulującymi ich zachowanie są służby bezpieczeństwa i zakłady karne [17].
2. Mindset ofiary – antagonistyczne nastawienie wynikające z poczucia krzywdy i przeżywania siebie jako ofiary [26]. Osoby z tego kręgu potrafią awansować społecznie, lecz głównie przez poniżanie innych (dające chwilowe złudzenie wzrastania) wynikające z przeświadczenia, że „skoro mi się stała krzywda, to teraz ja mogę poniżać innych”. Mindset ten opisuje często osoby znajdujące się w beznadziejnych stanach chronicznych (np. bólu), których zdolności do nauki są niewielkie lub prawie żadne bez specjalistycznego wsparcia psychologa lub psychiatry. W praktyce ruchowej dotyczy najczęściej pacjentów cierpiących z powodu traumy i sportowców, dla których sport jest ucieczką od nieznośnej rzeczywistości.
3. Mindset narcystyczny – odnosi się do jednostek niezdolnych do budowania głębokich relacji i pracy zespołowej. Nastawienie egocentryczne skupione jest na indywidualnych osiągnięciach i napędzane przez fantazjowanie, że „ja jestem wspaniały” (błąd nadprzeciętności) [27]. Egocentrycy w organizacjach (drużynie) nastawieni są na swój sukces, który jest sprawą osobistą i często działają wbrew organicznemu porządkowi zespołu. Samotne wilki z definicji kończą „samotnie”, ponieważ mało kto jest z nimi w stanie wytrzymać, a ich kariera (jak i życie) kończą się zazwyczaj przedwcześnie [28]. W życiu uczą się kilku rzeczy „całkiem dobrze”, najczęściej eksploatując czyjeś osiągnięcia ze względu na brak głębszej etyki. Narcyz może jednak wyzwolić się z egotycznego kręgu jeśli spotka odpowiednio dobry autorytet (nauczyciela, partnera lub grupę ludzi), dzięki czemu rozwinie altruizm i zrozumie, że „świat nie kręci się wokół niego” [17]
4. Mindset plemienny – nastawienie napędzane honorem i kierowane jest przez charyzmatycznego przywódcę, który gromadzi wokół siebie osoby znajdujące się w kryzysie tożsamości. Guru – zarówno populistyczny jak i bananowy – polaryzuje świat na „nas” – dobrych i „innych” – złych, co powoduje że najważniejszym spoiwem grupy jest „wspólny przeciwnik”, a im większy wróg tym większa duma [29]. Plemienny krąg jest pełen wierzeń i ortodoksji, co w świecie treningu możemy rozpoznać przez obecność grup tj. „fundamentaliści” ćwiczeń siłowych, „funkcjonariusze” wzorców ruchowych, czy „czarodzieje” terapii nautralnych. Plemię jest więźniem swoich poglądów, których podważanie kończy się piekielnym potępieniem (myślenie sekciarskie) [30]. Wiedza plemienia jest pełna poznawczych błędów, ponieważ nawet najbardziej obiektywne (naukowe) dane interpretuje się pod swoje oczekiwania w celu potwierdzania siebie i w końcu staje się paranauką. Niektóre plemiona uczą się jednak z czasem ze swoich ograniczeń i przekraczają „piętna” wewnętrznych uwarunkowań. Niektóre z kolei do końca swojej egzystencji prowadzą bezsensowne „krucjaty” podjazdowe i nabór nowych wyznawców [17].
5. Mindset mistrzowski – rzadki mindset, który możemy opisać jako otwarty i wolny od wewnętrznych złudzeń umysł. Jest pozbawiony uprzedzeń do świata, który w każdej chwili przeżywany jest jako doskonały (dokładnie taki jaki ma być). Zwycięska mentalność jest spełniona, współczująca (względem niższych kręgów) oraz mądra (intelektualnie i emocjonalnie). W obliczu trudności myśli – „OK, zobaczymy”, ponieważ rozumie nietrwałą naturę chwilowych porażek, z których chce się uczyć. Zwycięzca jest elastyczny, rozluźniony i stabilnie skoncentrowany na celu. Dysponuje ogromną psychiczną rezyliencją (odpornością), dzięki której uczy się nawet w najbardziej stresowych sytuacjach, będących najszybszą drogą do samorealizacji (syntetyczne i przewidywalne warunki, np. siłowni nie stymulują tak bardzo nauki). Mistrzów charakteryzuje ponadto spokojne spojrzenie [X], będące wyrazem „wyciszenia” wewnętrznego analitycznego umysłu na rzecz umysłu, który „przeżywa otoczenie bez oceniania” (nadrzędność prawej półkuli mózgu – wizualno-przestrzennej nad półkulą lewą – werbalno-analityczną) [31]. Ich poznanie jest „metakognitywnym stanem ponadprzeciętnej świadomości”, która umożliwia właściwe (nie egocentryczne) interpretowanie danych (sensorycznych i środowiskowych), będących źródłem obiektywnej wiedzy. [32]. Mistrzowie to inaczej zwycięzcy, którzy dzięki swojej ciężkiej pracy rozwijają w pełni swój wrodzony talent i ostatecznie dokonują rzeczy niemożliwych [17].

MGR PAWEŁ KRÓTKI

Twórca systemu treningowego BODYWORK®,
ekspert ruchu, trener personalny i fizjoterapeuta.

Kontakt: pawel.krotki@body-work.pl

Zdjęcia w artykule: Andrzej Olszanowski

LITERATURA

[1] Zelaznik HN (1996) Advances in Motor Learning, Human Kinetics.

[2] Staszewski J (2013) Expertise and Skill Acquisition: The Impact of William G. Chase, Psychology Press.
[3] Hodges NJ, Williams AM (2005) Practice, Instruction and Skill Acquisition in Soccer: Challenging Tradition, Journal of Sports Sciences (23): 6.

[4] Bosch F (2015) Strength Training and Coordination: an Integrative Approach, 2010 Publishers.

[5] Ryan RM, Deci EL (2000) Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development and Well-Being, American Psychologist (55): 68-78.

[6] Hodges N, Williams AN (2012) Skill Acquisition in Sport: Research, Theory and Practice, 2nd Edition, London Routledge.

[7] Jonker L, Elferink-Gamser MT, Visscher C (2011) The Role of Self-Regulatory Skills in Sport and Academic Performances of Elite Youth Athletes, Talent Development Exercises 3 (2): 263-275.

[8] Freeman J (2005) Towards a Definition of Holism, British Journal of General Practice 55 (511): 154-155.

[9] Badami R, Vaes MM, Wulf G, Namazizadeh M (2011) Feedback After Good Versus Poor Trials Affects Intrinsic Motivation, Research Quarterly for Exercise and Sport (82:2).

[10] Solomon G, Kosmitzki C (1996) Perceptual Flexibility and Differential Feedback Among Intercollegiate Basketball Coaches, Journal of Sport Behaviour (15).

[11] Salmoni AW, Schmidt RA, Walter CB (1984) Knowledge of Results and Motor Learning: Review and Critical Reappraisal, Psychology Bulletin (95): 355-386.

[12] Chiwiakovsky S, Wulf G (2012) Feedback After Good Trials Enhances Learning, Research Quarterly for Exercise and Sport (78): 40-47.
[13] Raab M, Masters RSW, Maxwell J, Arnold A, Schlapkohl N, Poolton J (2011) Discovery Learning in Sports: Implicit or Explicit Processes? International Journal of Sport and Exercise Psychology (7): 4.

[14] Batting WF (2014), The Flexibility of Human Memory w podręczniku: Craick FIM Levels of Processing and Human Memory. Hillsdale Lawrence Erlbaum Accociates.

[15] Wooden J (2014) 15 of Coach John Wooden’s Most Inspiring Motivational Quotes (www.parade.com).

[16] Jackson P (2015) Eleven Rings: The Soul of Success, Random House.

[17] Wulf G, Lewthwaite R (2016) Optimizing Performance Through Intrinsic Motivation and Attention for Learning: The OPTIMAL Theory of Motor Learning, Psychonomic Bulletin & Review (23): 1382-1414.

[18] Hellstedt JC (1987) The Coach / Parent / Athlete Relationship, The Sport Psychologist (1): 2.

[19] Liebenson C (2014) Functional Training Handbook, Walters Kuller.

[20] Young DE, Schmidt RA (1992) Augmented Kinematic Feedback for Motor Learning, Journal of Motor Behavior (24).

[21] Schmidt RA Wrisberg CA (2008) Motor Learning and Performance, Humand Kinetics.

[22] Lutz A, Slagter HA, Rawlings NB, Francis AD, Greischar LL, Davidson RJ (2009) Mental Training Enhances Attentional Stability: Neural and Behavioral Evidence, Journal of Neuroscience 29 (42): 13418-13427.

[23] Zimmerman BJ 2006), Development and Adaptation of Expertise: The Role of Self-Regulatory Processes and Beliefs, w podręczniku: Ericsson KA, Charness N, Fletovich PJ, Hoffman PR, The Cambridge Handbook of Expertise and Expert Performance, Cambridge University Press: 705-722.

[24] Bybee RW (2010) The Teaching of Science: 21st Century Perspectives, NSTA Press.

[25] Blühdorn I, Butzlaff F (2018) Rethinking Populism: Peak Democracy, Liquid Identity and the Performance of Sovereignty, European Journal of Social Theory.

[26] Mellibruda J, Pułapka niewybaczonej krzywdy, Instytut Psychologii Zdrowia.

[27] Hornsey MJ, Linking Superiority Bias in the Interpersonal and Intergroup Domains, The Journal of Social Psychology (143).

[28] Tracy JL, Robins RW (2003) „Death of a (Narcissistic) Salesman:” An Integrative Model of Fragile Self-Esteem, Psychological Inquiry (14):57-62.

[29] Fromm E (1941) Ucieczka od Wolności, Wydawnictwo Czytelnik.

[30] Explained: Cults (Miniserial Netfilix).

[31] Vickers JN (2007) Perception, Cognition, and Decision Training: The Quiet Eye in Action, Human Kinetics.

[32] Tyson, N. (2019), Neil de Grasse Tyson Teaches Scientific Thinking & Communication, Masterclass (www.mastercalss.com).