Mięśniowo-powięziowe punkty spustowe są jedną z najbardziej pomijanych przyczyn ostrego i chronicznego bólu, jednocześnie stanowiąc najpowszechniejszy powód dolegliwości bólowych w układzie mięśniowo-szkieletowym. Ich ignorowanie może prowadzić do zmniejszenia zakresu ruchu w dotkniętych bólem mięśniach, najczęściej tych odpowiedzialnych za utrzymanie postawy ciała.
Nierzadko stają się więc przyczyną takich dolegliwości, jak napięciowy ból głowy, ból w obrębie stawu barkowego, kolanowego, czy też pleców.
Czym są wspomniane MPPS, potocznie zwane punktami spustowymi (ang. trigger points, TrP) i jakie są czynniki je wywołujące?
MPPS to nic innego jak nadwrażliwe miejsca w obrębie hipertonicznego pasma mięśnia szkieletowego lub powięzi mięśnia, które pod wpływem nacisku reagują tkliwością oraz bólem
o charakterze promieniującym lub rzutowanym (rozchodzącym się według określonego schematu). Punkty te, wyczuwalne w postaci guzków, pojawiają się zazwyczaj w mięśniach narażonych na przeciążenie i towarzyszą nadmiernie napiętym pasmom włókien (ang. taut bands) o grubości od 1 mm do 4 mm.
Jeśli drażnienie takiego miejsca oprócz bólu rzutowanego, który pacjent utożsamia z tym odczuwanym na co dzień, manifestuje się lokalnym skurczem mięśniowym (ang. local twitch respons) mamy pewność, że jest to TrP. Punkty spustowe można napotkać także poza mięśniami, np. w tkance tłuszczowej, wiązadłach, torebkach stawowych, a nawet w okostnej. W odróżnieniu od tych mięśniowo-powięziowych nie zawsze mają stałą lokalizację, a ich podrażnienie nie wywołuje bólów promieniujących.
Czynnikami, które sprzyjają powstawaniu punktów spustowych są m.in.:
- ostre lub chroniczne przeciążenia mięśniowe,
- patologiczny stres,
- stan po urazie lub zabiegu,
- zwyrodnienia stawów,
- nieprawidłowe odżywianie,
- schorzenia narządów wewnętrznych,
- inne punkty spustowe.
Klasyfikacja punktów spustowych oraz charakterystyczne objawy
Główny podział punktów spustowych uwzględnia ich dwa rodzaje: aktywne oraz utajone. Te pierwsze mogą wykazywać spontaniczną wrażliwość bez konieczności ich prowokowania, co oznacza, że ból może pojawić się zarówno kiedy mięsień jest w spoczynku, jaki i podczas jego aktywności.
Ucisk aktywnego punktu spustowego powoduje lokalne, rzutowane lub promieniujące dolegliwości w postaci bólu, mrowienia, drętwienia, palenia, swędzenia lub innych sensacji, które co najważniejsze, są już znane dla pacjenta. Utajone punkty spustowe charakteryzują się tym, że pacjent nie jest świadomy ich obecności przed dokonaniem diagnostycznej palpacji w jego obrębie. Jeśli odczucia mrowienia, drętwienia, palenia itp. sensacji nie są pacjentowi znane albo pojawiły się w odległej przeszłości, mamy pewność występowania utajonego TrP.
W życiu codziennym może dojść do dwóch sytuacji: kiedy aktywny punkt spustowy, w wyniku wystarczającego „rozciągnięcia” lub wyeliminowania czynników sprzyjających jego utrzymywaniu, zamienia się w ukryty punkt spustowy oraz kiedy ukryty punkt spustowy latami, bezobjawowo istnieje w mięśniu do momentu, aż przeciążony mięsień doprowadzi do jego pobudzenia.
Przekształcenie w punkt aktywny może następować także w wyniku nadmiernego rozciągania tkanki mięśniowej, jej ochłodzenia, permanentnego skrócenia lub zbyt małej podaży tlenu.
Oprócz wymienionych punktów spustowych, Chaitow dodatkowo wyróżnia embrionalne punkty spustowe. Są nimi punkty w obrębie tkanek miękkich, które wykazują wrażliwość na dotyk, lecz nie promieniują i nie rzutują w postaci dolegliwości bólowych. Jeśli taki dysfunkcyjny obszar zostanie poddany długotrwałym obciążeniom, może przekształcić się w pierwszej kolejności w utajony, a następnie aktywny punkt spustowy. Okolicą, w której najczęściej mogą powstawać punkty embrionalne jest obszar objęty dolegliwościami rzutowanymi lub promieniującymi.
Wśród objawów wskazujących na występowanie aktywnych bądź ukrytych punktów spustowych, można wyróżnić:
- ograniczenie ruchomości czynnej i/lub biernej (uczucie sztywności),
- osłabienie mięśnia,
- promieniujący ból podążający specyficznym wzorcem dla danego mięśnia.
Wspomniana sztywność oraz osłabienie mięśniowe dodatkowo nasilają się po długich okresach spoczynku, np. o poranku.
Sposoby leczenia punktów spustowych
Wśród sposobów dezaktywacji punktów spustowych można wyróżnić autoterapię (np. za pomocą piłeczki tenisowej, czy wałka piankowego) oraz techniki manualne stosowane przez wykwalifikowanych terapeutów (kompresja ischemiczna, mięśniowo-powięziowe rozluźnianie, techniki energii mięśni, rozluźnienia pozycyjnego, metoda schłodzenie-rozciągnięcie). Warto nadmienić, że objawy wywoływane przez TrP nie reagują na działanie większości leków przeciwbólowych, dlatego nie zaleca się w takim wypadku ich stosowania.
Oprócz wspomnianych klasycznych technik terapii manualnej, do uwalniania punktów spustowych stosuje się coraz popularniejszą igłoterapię suchą (ang. Dry Needling). Jak nietrudno się domyślić, metoda ta opiera się na wykorzystaniu suchych igieł do akupunktury (podczas zabiegu nie podaje się żadnych substancji), którymi poprzez wkłucie dociera się do precyzyjnie zlokalizowanych wcześniej MPPS.
Jak to działa?
Celem suchego igłowania jest natrafienie na wszystkie bądź większość wrażliwych zakończeń nerwowych znajdujących się w punkcie spustowym. Drażnienie igłą tych zakończeń wywołuje impuls, który przechodząc przez rdzeń kręgowy, trafia do włókien mięśniowych napiętego pasma, wywołując bezwarunkowy odruch, jakim jest lokalny skurcz mięśniowy. Prowadzi to do rozluźnienia, przerwania „błędnego koła bólowo-napięciowego”, a ostatecznie uśmierzenia bólu.
Czy jest to bolesny zabieg?
Bolesność związana z igłowaniem utrzymuje się od jednego do dwóch dni po terapii. Okazjonalnie czas ten może się wydłużyć do 3-4 dni. Zazwyczaj odczuwana jest w miejscu poddawanym terapii i bliskim jego sąsiedztwie, rzadko w strefach promieniowania charakterystycznych dla danego punktu. Ból pozabiegowy swoim charakterem przypomina pojawiające się po dużym wysiłku siłowym mikrourazy potocznie zwane „zakwasami”.
Biorąc pod uwagę fakt występowania bolesności po terapii, zabiegi planuje się z uwzględnieniem aktywności pacjenta czy sportowca (charakter pracy, zawody), tak aby nie stanowiła utrudnienia w ich wykonywaniu. Oczywiście odczucie bólu jest kwestią indywidualną, dlatego każdy będzie odczuwał skutki terapii mniej lub bardziej nieprzyjemnie. Aby złagodzić bolesność po samej igłoterapii, w trakcie wizyty stosuje się również techniki manualne, takie jak masaż głęboki, pozycyjne rozluźnianie, czy też poizometryczną relaksację. Suche igłowanie nigdy nie powinno stanowić jedynego elementu terapii, a raczej technikę pomocniczą.
Zasady bezpieczeństwa
Zabieg igłoterapii suchej wykonują jedynie przeszkoleni w tym zakresie fizjoterapeuci, lekarze bądź osteopaci, którzy zasięgali wiedzy na temat techniki i dozwolonych okolic wkłucia. Wybierając takiego terapeutę nie należy się obawiać uszkodzenia jakichkolwiek struktur, gdyż podstawą do zastosowania tej techniki jest zaawansowana znajomość anatomii oraz zdolności palpacyjne.
Aby nie wystąpiło ryzyko zakażenia, do zabiegu wykorzystuje się sterylnie zapakowane igły akupunkturowe jednokrotnego użytku. Nie ma możliwości, by po terapii igła została użyta ponownie, ponieważ jest wyrzucana do specjalnego pojemnika przeznaczonego na odpady medyczne. Dodatkowo terapeuta oczyszcza przed wkłuciami skórę pacjenta, a sam zakłada rękawiczki jednorazowe.
Wskazania i przeciwwskazania
Suche igłowanie z powodzeniem można wykorzystywać jako element terapii w takich przypadkach, jak:
- zamrożony bark,
- zespół cieśni podbarkowej,
- napięciowe bóle głowy,
- bóle dolnego odcinka pleców, okolicy stawu krzyżowo-biodrowego, pseudo rwa kulszowa,
- łokieć tenisisty (ból nadkłykcia bocznego kości ramiennej),
- zapalenie rozcięgna podeszwowego, ostroga piętowa, syndrom zatoki stępu,
- boczne podwichnięcie rzepki, chondromalacja rzepki, tendinopatia ścięgna rzepki,
- kolano biegacza, syndrom pasma biodrowo-piszczelowego (ITBS),
- ograniczenie zakresu ruchu po długotrwałym unieruchomieniu lub urazie (skręceniu, złamaniu, artoskopii),
- zaburzenia kontroli motorycznej.
Przeciwwskazaniem do terapii suchymi igłami są:
- stany zapalne, infekcje skóry,
- okolice występowania guzów, cyst, ran, żylaków,
- brak zgody pacjenta,
- choroby psychiczne,
- wykonywanie zabiegów u dzieci,
- ciąża,
- zastosowanie przed zabiegiem środków przeciwbólowych,
Cechą, która wyróżnia igłoterapię suchą spośród innych technik jest jej specyficzność, co oznacza, że dzięki wkłuciu możemy dotrzeć do głębokich mięśni, często trudno dostępnych jedynie za pomocą dłoni terapeuty. Ponadto po terapii można zaobserwować natychmiastową redukcję bólu rzutowanego, zwiększenie zakresu ruchu, poprawny wzorzec aktywacyjny mięśni oraz normalizację środowiska chemicznego w danej okolicy. Suche igłowanie zmniejsza także uwrażliwienie centralne i peryferyjne.
Nakłuwanie punktów spustowych nie jest jedyną możliwością wykorzystania metody suchego igłowania i sprawdza się także w leczeniu dysfunkcji nie mających związku z TrP. W celu zmniejszenia bólu i zaburzeń nerwowo-mięśniowo-szkieletowych, za pomocą odpowiednich technik, nakłuciu poddaje się również więzadła, ścięgna, okostną, powięź powierzchowną, czy blizny.
Anna Sochacka
Fizjoterapeuta i trener personalny BODYWORK.
Bibliografia:
– Fernandez-Carnero J, La Touche R, Ortega-Santiago R, Galan-del-Rio F, Pesquera J, Ge HY, et al. Short-term effects of dry needling of active myofascial trigger points in the masseter muscle in with temporomandibular disorders. J Orofac Pain 2010;24:106–12,
– Dommerholt J. Dry needling — peripheral and central considerations,
– Passigli S, Plebani G, Poser A. Acute effects of dry needling on posterior shoulder tightness. A case report International Journal of Sports Physical Therapy. 2016 Apr; 11(2): 254-263.,
-Clewley D, Flynn TW, Koppenhaver S. Trigger point dry needling as an adjunct treatment for a patient with adhesive capsulitis of the shoulder J Orthop Sports Phys Ther. 2014 Feb; 44(2):92-101. Epub 2013 Nov 21.,
-Fernández-de-Las-Peñas C, Layton M, Dommerholt J. Dry needling for the management of thoracic spine pain. J Man Manip Ther. 2015 Jul; 23(3):147-53.,
-Dunning J, Butts R, Perreault T Dry needling: a literature review with implications for clinical practice guidelines.,
-Chaitow L, Fritz S, Masaż leczniczy. Badanie i leczenie mięśniowo-powięziowych punktów spustowych, Elsevier Urban & Partner, 2010.,
-Richter P, Hebgen E Punkty spustowe i łańcuchy mięśniowo-powięziowe w osteopatii i terapii manualnej, Galaktyka, 2014.
